فهرست مطالب
pda چیست ؟
بیماری مجرای شریانی باز – PDA (به انگلیسی Patent Ductus Arteriosus) یک اختلال قلبی مادرزادی است که به خاطر بسته نشدن مجرای بین شریان ریوی و آئورت که در دوران جنینی وجود آن ضروری است, ایجاد میشود. در این مطلب قصد داریم تا با ارائه اطلاعات مفید شما را نسبت به این بیماری آگاه گردانیم. علائم , روش پیشگیری , تشخیص و درمان بیماری PDA از جمله سر تیترهای اصلی این مطلب هستند که به آنها می پردازیم.
بیماری pda یا مجرای شریانی باز
جنین در طول دورانی که در رحم مادر است در مایعی به نام آمنیون بوده به همین دلیل ریه‌های جنین در این زمان عملکرد خاصی ندارد و اکسیژن مورد نیاز را از مادر دریافت میکند. بنابراین دیگر نیازی به وارد شدن خون اکسیژن دار به ریه‌های جنین نیست، این موضوع باعث میشود که مجرای شریانی در جنین باز باشد تا خون اکسیژن داری که از جفت گرفته میشود به وسیله بند ناف به قسمت سمت راست قلب وارد شده و بعد از عبور کردن از دریچه سمت راست قلب وارد شریان ریوی شود بدون آن که به ریه وارد گردد به وسیله شریان آئورت به کل بدن می‌رسد، این خون دارای اکسیژن بعد از آن که به تمام قسمت‌های بدن رسید بار دیگر به وسیله بند ناف به جز جفت بر می‌گردد.
مجرای شریانی چه زمانی بسته میشود ؟
بعد از گذشت مدت کمی از به دنیا آمدن نوزاد و بریدن بند ناف، با همان تنفس‌های اولیه ریه ای که تاکنون عملکردی نداشته شروع به کار میکند. بنابراین دیگر نیازی به مجرای شریانی باز برای دریافت خون اکسیژن دار از جفت نخواهد بود به همین خاطر خود به خود این مجرا بسته میشود که مدت زمان بسته شدن آن از چند دقیقه تا چند روز متغیر است. متاسفانه در برخی از نوزادان به دلیل عوامل مختلف این اتفاق نمی‌افتد و باعث ایجاد بیماری PDA میشود.
در صورتیکه چندین روز بعد از تولد مجرای بین شریان ریوی و شریان آئورت بسته نشود به این پدیده مجرای شریانی باز یا همان PDA میگویند. باز ماند این مجرا شریانی موجب میشود تا خون پر اکسیژن آئورت با خون کم اکسیژن شریان ریوی ترکیب شود. همین موضوع باعث تحمیل کار بیشتر به قلب و در نهایت خستگی قلب میشود.
توجه داشته باشید نوزادانی که زودتر از موعد به صورت نارس به دنیا می‌آیند احتمال بسته نشدند جریان شریانی قلب بسیار بیشتر از نوزادانی است که بعد از ۳۴ هفتگی به دنیا می‌آیند.
در ویدئو زیر میتوانید چگونگی بازگشت خون در بیماری pda را مشاهده نمایید:
علل بیماری مجرای شریانی باز – PDA
تاکنون علت مشخصی برای اکثر بیماری‌های مادرزادی قلبی در هنگام تکامل قلب به وجود می‌آیند پیدا نشده است. همانطور که پیش تر بیان شد مجرای شریانی باز برای جنین حیاتی است و این مجرا در همه نوزادان وجود دارد. در مواردی که این مجرا بعد از تولد بسته نشود مشکلات بعدی را در پی خواهد داشت. با توجه به بررسی های انجام شده اصلی ترین دلیل بیماری مجرای شریانی باز، تولد نوزاد نارس است. بر اساس آمار در حدود چهل درصد از نوزادانی که قبل از هفته 34 بارداری به صورت نارس به دنیا می آیند دچار بیماری pda میشوند.
اگر مجرای شریانی بعد از تولد بسته نشود باعث انتقال خون به ریه‌ها و قلب نوزاد می‌گردد که اگر برای درمان آن اقدامات مناسبی اتخاذ نشود، فشار خون موجود در ریه‌های نوزاد زیادتر شده منجر به بزرگ شدن قلب کودک و همچنین ضعیف شدن آن میشود همچنین این بیماری مادرزادی می‌تواند همراه با سایر بیماری‌های دیگر قلبی نیز در کودک ایجاد شود.
علائم بیماری PDA – مجرای شریانی باز
علائم بیماری PDA به میزان زیادی به اندازه باز بودن مجرای شریانی بستگی دارد. به گونه ای که اگر این مجرا بزرگ باشد میزان خونی که از آن عبور میکند نیز بیشتر بوده و همین موضوع باعث بالا رفتن فشار ریوی خواهد شد اما در برخی از مواقع میزان باز بودن مجرای شریانی نوزادان به قدری کوچک است که نوزاد هیچگونه علائمی را از خود نشان نمی‌دهد در این صورت پزشک می‌تواند با گوش دادن به صدای قلب این بیماری را تشخیص دهد. اما نوزادانی که مجرای شریانی بزرگتری دارند ، علائم بالینی بیشتری وجود داشته که این علائم به تشخیص بیماری کمک زیادی خواهد نمود.
علائم بیماری PDA عبارتند از:
- خستگی مفرط: نوزاد و کودک بعد از بیدار شدن از خواب احساس خستگی زیادی را در بدن خود احساس میکند.
- تنفس بسیار سریع: هر گاه مشاهده کردید که نوزاد و کودک با ریتمی سریعتر از حالت معمول نفس می‌کشد می‌بایست او را به نزد پزشک برده تا مورد معاینه قرار گیرد.
- تعریق: هرگاه با پوشیدن لباس مناسب فصل کودک دچار تعریق شد نشان دهنده کارکرد نامناسب قلب او می‌باشد که باید هر چه سریعتر نسبت به تشخیص بیماری او اقدام شود.
- تنگی نفس: ممکن است کودک در هنگام انجام کارهای سبک دچار تنگی نفس شدید شود.
- افزایش وزن نامناسب: بیماری PDA مانع از افزایش وزن کودک به صورت طبیعی میشود.
- کم اشتهایی و بی میلی به تغذیه: وعده‌های غذایی کودک کاهش پیدا میکند و نسبت به غذاهای مختلف بی میل می‌گردد.
توجه داشته باشید که برخی از این علائم می‌تواند با علائم بیماری‌های قلبی دیگر یکسان باشد به همین جهت در صورت مشاهده چند نمونه از این علائم حتماً باید به پزشک متخصص قلب کودکان مراجعه کنید تا نوع دقیق بیماری مشخص شود.
مهمترین موارد افزایش ریسک بیماری مجرای شریانی باز (PDA)
موارد متفاوتی خطر بیماری مجرای شریانی باز – PDA رابیشتر می کنند که به بعضی از مهترین آنها اشاره خواهیم کرد :
- تولد زودهنگام : همانطور که در قسمت علل بیماری اشاره شده تولد نوزاد نارس مهمترین دلیل بروز PDA است.
- سابقه بیماری های خانوادگی و اختلالات ژنتیکی: اگر در سابقه خانوادگی بیماری قلبی و اختلالات ژنتیکی مانند سندروم داون وجود داشته باشد امکان ابتلا به این بیماری افزایش پیدا میکند.
- عفونت سرخجه مادر در بارداری: هرگاه مادر در دوران بارداری به عفونت سرخجه مبتلا باشد درصد ایجاد نقص قلبی در نوزادان به طور چشمگیری افزایش خواهد یافت زیرا این ویروس از طریق جفت به گردش خون جنین وارد شده و باعث آسیب رساندن به عروق خونی و همچنین ارگان‌های حیاتی قلب خواهد شد.
- جنسیت: میزان ابتلا به بیماری PDA در دختران تقریباً دو برابر بیشتر از پسران می‌باشد.
تشخیص بیماری مجرای شریانی باز
در صورتیکه پزشک صدای غیر طبیعی از قلب نوزاد بشنود نیاز به آزمایش ها و اقدامات بعدی برای تشخیص دلیل صدای سوفل قلب خواهد بود. به طور معمول مورمور قلب یا همان سوفل قلب به خاطر تنگی و یا نشت دریچه های قلب و یا وجود حفره های غیر عادی در نزدیکی قلب ایجاد میشود.
بعد از مشکوک شدن پزشک اطفال ، نوزاد می بایست توسط یک فوق تخصص قلب کودکان معاینه شود. بعد از مراجعه به پزشک فوق تخصص نوزاد توسط پزشک معاینه بالینی خواهد شد و بعد از شنیدن صدای ریه و قلب کودک تشخیص اولیه به والدین اعلام میشود و برای اطمینان آزمایش های بعدی انجام خواهند شد. اصلی ترین آزمایش ها و روشهای تشخیصی بیماری pda عبارتند از :
اکوی قلب
اصلی ترین و رایج ترین آزمایش برای تشخیص بیماری های قلبی مادرزادی استفاده از اکوکاردیوگرافی قلب است. که با استفاده از این آزمایش تصویر متحرک از قلب نوزاد در اختیار پزشک میگیرد. با استفاده از نتیجه آزمایش اندازه بزرگی مجرای شریانی و همچنین میزان خونی که از آن عبور میکند مشخص میشود.
نوار قلب
به طور کلی نوار قلب فعالیت الکتریکی و مقداری از فعالیت مکانیکی قلب را ثبت میکند. این آزمایش در تشخیص وجود PDA و میزان بزرگی آن به پزشک کمک میکند.
تصویر برداری اشعه ایکس قفسه سینه
با استفاده از آزمایش اشعه X پزشک وضعیت ریه و قلب را بررسی میکند.
آنژیوگرافی
همانطور که در مطلب آنژیوگرافی اطفال به صورت مفصل در این مورد توضیح داده شده , آنژیوگرافی تشخیصی در صورت صلاحدید پزشک در موارد نادر با استفاده از کاتتریزاسیون توسط پزشک متخصص اینترونشن اطفال انجام میشود.
درمان بیماری PDA – مجرای شریانی باز
انتخاب نوع و روش درمان بیماری PDA در کودکان با توجه به عوامل مختلفی انتخاب میشود که این عوامل به شرح زیر است:
- میزان سن
- میزان سلامت عمومی کودک
- سابقه پزشکی کودک و همچنین سابقه بیماری های خانوادگی او
- انتظار پزشک معالج از پیشرفت روند درمان
- توان بدنی کودک برای استفاده داروهای مختلف
- نظر والدین و رضایت آنها
- و…
بنابراین با توجه به این موارد و همینطور میزان بزرگی مجرای شریانی نوزاد یا کودک ، پزشک فوق تخصص اطفال مصرف دارو , روش کاتتریزاسیون و یا عمل جراحی را تجویز خواهد نمود. البته در بیشتر موارد میزان باز بودن شریان مجرای قلب کوچک بوده به طوری که با گذر زمان و یا مصرف دارو کاملا برطرف خواهد شد. روش های اصلی درمان PDA عبارتند از :
- بستن PDA با تجویز دارو
- بستن PDA با کاتترگذاری
- بستن PDA با عمل جراحی
بستن PDA
برای بستن مجرای شریانی باز، با در نظر گرفتن شرایط نوزاد اگر درمان با دارو به اندازه کافی تاثیر گذار نباشد و با اندازه مجرا به اندازه ای بزرگ باشد که وضعیت نوزاد را حاد کند برای درمان جراحی توصیه میشود. در روش کاتتریزاسیون ، برای استفاده از فنرها و آمپلاتزرهای وزن نوزاد باید حداقل پنج کیلوگرم باشد و بستن PDA بزرگ در نوزادانی با وزن کم و سن پایین امکان پذیر نیست. حال آنکه با پیشرفت تکنولوژی و با استفاده از تجهیزات جدید توسط پزشکان اینترونشنیست (interventionist) که در این امور آموزش دیده اند, میتوان نوزادان و شیرخواران با وزن بسیار پایین (2 تا 3 کیلوگرم) را با کاتترگذاری معالجه کرد.
دکتر وصال به عنوان پزشک فوق تخصص اطفال که دارای فلوشیپ اينترونشن (مداخلات قلبی) هستند سابقه انجام تعداد زیادی درمان موفق بستن PDA بدون جراحی جراحی را دارند. در ویدئو زیر بستن مجرای شریانی باز را مشاهده می نمایید:
دکتر احمد وصال فوق تخصص قلب اطفال و اینترونشن قلب کودکان و بزرگسالان
ثبت ديدگاه